بعد از نوشته های اموزشی که درباره عکاسی گذاشتم و بخش های پایه مثلث نوردهی را توضیح دادم وقتشه که درباره مهمترین بخش عکاسی و فیلمبرداری یعنی لنز ها صحبت کنیم. لنز چیزیست که تصویر و پرسپکتیو را می سازد دوربین فقط یک جعبه کامپیوتری با سنسور یا فیلم نگاتیو است و لنز است که دنیا را شکل دهی می کند، آن ها را فشرده، زوم، کشیده یا محو می کند. یادگیری هنر عکاسی بدون یادگیری دستور زبان لنز ممکن نیست بخاطر همین در اینجا یک راهنمای کامل درباره انواع لنز عکاسی و فیلمبرداری قرار میدم از لنز های تله فوتو، واید، زوم، تیلت-شیفت، ماکرو و همچنین لنز های سینمایی.

در ابتدا یک توضیح کوچکی درباره اینکه لنز چیست و چه کار می کند می دهم هرچند که اگر نوشته های اپتیکی قبلی من را درباره انکسار و انعکاس و شکست نور را خونده باشید به یک دید نسبتا خوبی نسبت به آناتومی و عملکرد فیزیکی نور و لنز باید رسیده باشید ولی با اینحال یک توضیح کوتاه در این باره خواهم نوشت سپس درباره مشخصه ها، مزایا و محدودیت های هر لنز صحبت می کنیم و تا جای ممکن مسائل تکنیکی را به شما آموزش میدم.

لنز چیست؟

در هسته خود یک لنز عکاسی چند شیشه روی هم قرار گرفتست که با خم کردن نور، آن را بر روی سنسور دوربین متمرکز می کنند. هر لنزی با دو شماره شناخته می شود فاصله کانونی و حداکثر گشودگی دیافراگم.

فاصله کانونی با میلی متر اندازه گیری می شود و در حقیقت به معنای طول فیزیکی لنز نیست بلکه یک مشخصه اپتیکیست. در یک سنسور فول فریم یک لنز با فاصله کانونی 24 میلی متر یک نمای زاویه باز می دهد در حالی که لنز 135 میلی متر این زاویه دید را بسته کرده و بیشتر زوم می کند.هرچقدر فاصله کانونی کوچکتر باشد میزان زاویه دید بیشتر است و هرچقدر فاصله کانونی بیشتر باشد صحنه بسته تر و زوم تر به نظر می رسد.

اگر با دیافراگم آشنایی ندارید حتما نوشته دیافراگم من را برای دقیق تر شدن مطالعه کنید با اینحال به طور خلاصه دیافراگم به معنای این است که چه مقدار نور داخل لنز وارد می شود و به شکل شماره های F  مثل F/1.4 یا F/2.8 و یا حتی F/22  نشان داده می شود هرچقدر این عدد دیافراگم کمتر باشد ورودی نور به سنسور بیشتر است در نتیجه عمق میدان کم می شود و هرچقدر عدد بزرگتر باشد عمق میدان بیشتر شده و البته نور ورودی کم می شود. عمق میدان کم همان چیزیست که در عکس های پرتره مشاهده میکنید که بک گراند در پشت سوژه محو شده است در حالی که سوژه به صورت واضح روی فوکوس قرار دارد.

درون لنز شما المان های مختلف شیشه ای که به صورت گروهی ساختار یافتند را میبینید. طراحان لنز این عنصر عا را طور میچینن که مشکلات اپتیکی مثل ابیراهی نوری و ابیراهی فضایی لنز کمتر شود همچنین اعوجاج تصویر در گوشه ها، نوارهای خطی و وینیتینگ به حداقل برسد. پوشش های روی شیشه انعکاس و فلر را به حداقل می رساند که بخاطر همین لنز های مدرن در ورودی بیرونی خود در صورت نور تاباندن انعکاس های رنگی نشان می دهد.

مبحث سنسور و قطع نگاتیو دو مسئله پیچیده دیگست که جداگانه به طور مبسوط به آن خواهم پرداخت اما به طور خلاصه یک لنز 50 میلی متر در دوربین فول فریم، زاویه دید نرمال را خواهد داد اما بر دوربین با سنسور Aps-c  با زاویه دید 75-8- میلی متر عمل خواهد کرد.دوربین هایی با سنسور MFT  حتی از این هم زاویه دید را کمتر میکنند. در کل بررسی تله و واید لنز با سنسور فول فریم محاسبه می شود.

بعد از این مقدمه کوتاه بریم سراغ انواع لنز.

لنز واید برای گسترش فضا

لنز های واید معمولا به لنز های حدود 14 میلی متر تا  35 میلی متر گفته می شود که باعث گسترده شدن فضا و بزرگ به نظر آمدن آن می شود. لنز های واید با تغییر در پرسپکتیو باعث اغراق در فواصل می شند و اجسام نزدیک دوربین به مراتب بزرگتر از اجسام دورتر به نظر می رسد. استفاده از لنز های واید ممکن است در تجربه های اول سخت باشد اما گرفتن عکاسی خیابانی می تواند به یاد گرفتن قلق آن کمک کند.

حس لنز واید

وقتی شما داخل یک اتاق کوچک قرار میگیرید و لنز 16 یا 34 میلی متر را روی دوربین قرار می دهید به یکباره فضای اتاق بازتر می شود. در منظره یک لنز واید می تواند کمک کند حجم زیادی از آسمان، بافتار پیش زمینه و حتی کوهها را داخل یک قاب قرار بدید.

لنز واید به دلیل گسترش فضای خود بیننده را به داخل محیط هل می دهد و باعث می شود چشم بیننده به نقاط مختلف عکس حرکت کند.

لنز های واید مهمترین لنز در ساخت مستند و عکاسی خیابانیست. چرا که بخش زیادی از صحنه را نشان داده و می توان زمینه شهر یا منظره را وارد داستان کرد و فقط سوژه را از محیط جدا نکرد.

اعوجاج پرسپکتیو

با اینحال لنز های واید پرسپکتیو را تغییر می دهد اگر شما کسی را نزدیک لبه قاب قرار بدید بدن آن ها ممکن است کشیده شود. همچنین اگر سوژه نزدیک دوربین بشیند به علت تغییر محیط ممکن است فاصله بینی تا صورت آن ها بیش از حد به نظر رسیده و بینی ان ها بزرگ دیده شود.به همین دلیل خیلی از بازیگران خانم در دنیا در فیلم های سینمایی ترجیح میدن که نماهای آن ها با لنز واید گرفته نشود تا صورت آن ها به شکل معوجج دیده نشود. لنز های التراواید حتی از لنز های واید اعوجاج بیشتری ایجاد میکنن و ممکن است باعث منحنی شدن فضا یا خم شدن ستون ها شوند.

نیکلاس روگ در بسیاری از فیلمهاش از لنز های واید استفاده می کرد تا به صورت هدفمند حس آشفنگی، تنش، فاصله گذاری و اغراق فضایی را ایجاد کند.

در عکاسی معماری، معمولا از لنز های واید با اعوجاج کم  یا از لنز های تیلت-شیفت که میتواند پرسپکتیو را کنترل کند استفاده می شود. در فیلمبرداری لنز های واید یا برای قرار دادن بیننده در فضا و یا برای ایجاد تنش بخاطر اعوجاج و تغییر پرسپکتیو استفاده می شود.

لنز های تله برای فشرده کردن فضا

لنز های با فاصله بیشتر از 70 میلی متر را در دوربین فول فریم لنز تله می نامند که زاویه دید محدودتری نسبت به لنز های نرمال و واید دارند.به جای نشان دادن همه چیز این لنز ها سوژه را از محیط جدا می کنند.لنز تله فوتو باعث می شود که فواصل نزدیک تر به نظر برسد  و بر خلاف لنز های واید باعث فشرده شدن فضا می کوشد.

یکی از نشانه های فشرده سازی لنز تله را در مسابقات فوتبال می توانید ببینید، معمولا نمای اصلی دوربین که صحنه را پوشش می دهد با یک لنز تله گرفته می شود که بخاطر همین بعضی اوقات این فشرده سازی باعث ایجاد خطاهای دیداری می شود مثلا ممکن است توپی به ظاهر از نزدیکی تیرک عمودی بیرون رفته باشد و در نمای دیگری میبینید که فاصله به مراتب بیش از چیزی بوده است که در نمای بغل دیده بودید.

نمای لنز تله

با لنز 135 میلی متر یا 200 میلی متر اجسام در فواصل مختلف به هم نزدیک تر به نظر می رسند.کوه های پشت یک نفر به یکباره بزرگ و نزدیک به نظر میاند و خیابان شلوغ پشت سوژه تبدیل به فضای نرم تو هم نور و رنگ میشه.

حتما داخل فیلم ها دیدید که بعضی اوقات سوژه در عمق تصویر در حال قدم زدن به سمت لنز است اما میزان آمدن وی با توجه به سرعت وی تناسب ندارد این بخاطر لنز تله اتفاق می افتد.آکیرا کوراساوا استفاد استفاده از لنز های تله در نماهای باز خود بود چرا که هم مناظر را داخل هم نشان می داد هم اینکه در صحنه های اکشن مثل صحنه معروف تیرو کمان در سریر خون، میخواست نشان بده که خطر به شخصیت اصلی نزدیک است.

لنز های تله فوتو کاربرد زیادی در عکاسی پرتره دارند چرا که با جمع و جور کردن صورت و کم کردن فاصله بینی تا چهره باعث بهتر دیده شدن شخص می شود.

عمق میدان و جداسازی

بخاطر اینکه لنز های تله فوتو، باعث بزرگنمایی سوژه میشن شما می توانید عمق میدان های خیلی کم حتی در دیافراگم های پایین مثل F/2.8 یا F/4 ایجاد کنید.این جدایی پس زمینه فقط برای پرتره مناسب نیست بلکه بر عکاسی ورزشی و حیوانات نیز کاربرد دارد.

یکی از معایب لنز های تله فوتو این است که به لرزش دوربین بسیار حساس است و خیلی راحت ممکن است عکس شما روی دست بلرزد در نوشته سرعت شاتر درباره این اثر توضیح داده ام اما به طور کلی راه کم کردن لرزش در لنز های تله این است که عدد شاتر را ده واحد بیش از فاصله کانونی خود بگیرید. برای مثال اگر از لنز 200 میلیمتر استفاده می کنید حداقل از سرعت شاتر 1/210 یا 1/200 یا حتی سریعتر استفاده کنید استابیلایزیشن تصویر ممکن است کمی کمک کند با اینحال لرزش بخاطر بزرگنمایی میتواند هر عکسی را خراب کند.

لنز های زوم، انعطاف در یک وسیله

لنز های واید و تله، زاویه دید را تعیین می کنند اما لنز زوم رفتار آن را توصیف می کند. یک لنز زوم می تواند فاصله کانونی مختلف را تغییر دهد. یک لنز زوم 24-70 می تواند از فاصله کانونی 24 میلیمتر تا 70 میلی متر را پوشش دهد و یک لنز 70-200 ، از ابتدای تله تا تله خیلی دور مثل 200 میلی متر را پوشش می دهد.

راحتی لنز زوم

لنز های زوم کار شما را راحتتر می کند و بیشتر مورد استفاده عکاسان قرار می گیرد چرا که شما به سرعت می توانید یک کلوزآپ ببندید و سپس با تغییر فاصله کانونی یک نمای واید از صحنه بگیرید بدون اینکه نیاز به تغییر لنز باشد. برای مواقعی که مراسم یا مسابقه ای در جریان است لنز های زوم کاربرد به مراتب بیشتری دارند لنز های زوم برای ساخت فیلم های مستند نیز بهتر از لنز های واید یا تله فوتو پرایم هستند چرا که می توانید با سرعت بیشتری وقایع را ثبت کرده و در فواصل کانونی مختلف عکس و فیلم خود را ضبط کنید.با اینحال لنز های زوم محدودیت های خود را دارند تجربه من نشان داده است که با وجود انعطاف بیشتر لنز های زوم، جای لنزهای پرایم را نمیگیرند و در سیستم ساخت مستند یا فیلمبرداری مراسم یا همایش بهتر است از دوربین جداگانه ای دارای لنز پرایم نیز استفاده کرد.

یکی از محدودیت لنز های زوم دیافراگم متغیر آن است یک لنز زوم ممکن است با حداقل دیافراگم F/5.6 در حداقل فاصله کانونی شروع شود و سپس به دیافراگم F/6.3  برسد. لنز های زوم گرانتر ممکن است بتوانند یک حداکثر دیافراگم در کل محدوده داشته باشد. لنز های زوم با حداکثر دیافراگم ثابت بزرگتر و معمولا گرانتر هستند اما می تواند در نور کم عملکرد بهتری به دیگر لنز های زوم نشان دهد.

کیفیت عکس و محدودیت ها

لنز های زوم جدید میتوانند عکس های بسیار شارپ و واضحی بگیرند البته طراحی یک لنز زوم  که در کل فواصل کانونی خود عملکرد خوبی داشته باشید بسیار کار سختتری نسبت به طراحی یک لنز پرایم است بخاطر همین عملکرد خیلی از لنزهای معمولی مخصوصا در حداکثر فاصله کانونی خود ضعیف تر از باقی دامنه زوم هستند و گوشه های نرم تر با ابیراهی بیشتری را ثبت می کنند.البته نرم افزارهای ادیت عکس می تواند خیلی از مشکلات را حل کند با اینحال خیلی از افراد استفاده از لنز های پرایم را به لنز هیا زوم ترجیح می دهند.

یکی از مشکلات لنز های زوم، تغییر نقطه فوکوس در تغییرات فاصله کانونیست که تقریبا در همه لنزهای زوم عکاسی دیده می شود.به این معنا که اگر نقطه ای را در لنز زوم فوکوس کرده باشید با تغییر فاصله کانونی ، دوباره باید فوکوس کنید چرا که تغییر زوم نقطه فوکوس لنز را تغییر می دهید در لنز های زوم سینمایی این مشکل اپتیکی حل شده است بخاطر همین قیمت آن بسیار زیاد است.

لنز های زوم سنگینتر از لنزهای پرایم هستند و در استفاده طولانی مدت می تواند شما را اذیت کند از طرفی به دلیل پیچیدگی بیشتر داخلی، در مقابل ضربه بسیار آسیب پذیر است.

لنز های زوم در سینما استفاده خود را دارد در بالا اشاره کردم که لنز زوم بیشترین کاربرد خود را در مستند سازی دارد با اینحال از لنز هیا زوم در خیلی از فیلم ها برای حس و حال رواشناختی مخصوص خود استفاده می شود. لنز زوم می تواند حس جاسوسی، مشاهده از دور پارانویا و تغییر ذهنیت شخصیت را ایجاد کند که نمونه آن را می توانید در فیلم « گفتگو» ساخته کوپولا ببینید. هیچکاک از لنز های زوم در سرگیجه برای ایجاد نماهای معروف خود استفاده کرد و این لنز ها در فیلم های آسیایی برای ایجاد حرکت های بسیار کند استفاده می شود.

لنز های تیلت شیفت، کنترل پرسپکتیو و حرکت

معمولا برای بدست آوردن نمای مناسب از سه پایه یا دست یا وسایل دیگر استفاده می شود تا دوربین را در موقعیت درست قرار داده و عکس خود را ثبت کنند اما لنزهای تیلت-شیفت ابزار اپیتکی هستند که که عکس را نسبت به سنسور جابجا می کنند.

این لنز ها اجازه می دهند که خودشان را نسبت به جایی که دوست دارید تیلت یعنی بالا پایین کنید یا موقعیت آن را نسبت به سنسور تغییر بدید. شیفت کردن اجازه می دهد خطوط عمودی همگرا را اصلاح کرده که در عکاسی معماصری ضروریست. به جای اینکه ساختمان ها به نظر برسد به سمت عقب خم شده اند شیفت خطوط را صاف نگه می دارد بدون اینکه نیاز به اصلاح نرم افزاری داشته باشید.

تیلت کردن لنز صفحه فوکوس را تغییر می دهد معمولا صفحه فوکوس موازی سنسور است تیلت به شما اجازه می دهد که صفحه را تغییر داده و حتی افکت مینیاتور را ایجاد کنید طوری که در نمای واید عمق میدان کم ایجاد کرده و شهر را تبدیل به یک مدل مینیاتوری کنید.

به طور کلی در حالت شیفت، کل واحد اپیتیک، به طرف بالا یا پایین نسبت به سنسور حرکت کرده که در نتیجه خطوط عمودی اصلاح می شود و ترکیب بندی بدون کج کردن دوربین ممکن می شود و در حالت تیلت، لنز حول محور افقی یا عمودی می چرخد که با این چرخش می توان هم افزایش شدید عمق میدان ایجاد کرد هم به شدت عمق میدان و افکت مینیاتور درست کرد. معمولا دایره تصویر این مدل از لنز ها دو برابر سنسور است و سنگینتر، گرانتر و از نظر اگتیکی بسیار کنترل شده تر از لنز های معمولی هستند.

به دلیل طراحی مکانیکی پیچیده، لنزهای تیلت شیفت معمولا فوکوس دستی دارند در نتیجه استفاده درست از آن ها نیازمند حوصله، صبر و تست های فراوان است.

لنز های ماکرو

از اسمشون پیداست که این گونه از لنز ها برای فوکوس کردن فواصل بسیار نزدیک و اجسام ریز استفاده می شود و معمولا بزرگنمایی 1:1 دارند به این معنا که سوژه به اندازه واقعی روی سنسور ثبت می شود.یک حشره کوچک ده میلی متری، ده میلی متر روی سنسور را می گیرد که در عکاسی با کیفیت بالا به معنای جزئیات بسیار زیاد است.

طراحی نوری برای کلوزآپ

خیلی از لنزهای نرمال میتوانند تا فواصل نزدیک را فوکوس کنند اما برای اینکار و فواصل کمتر طراحی نشده اند.لنز های ماکرو برای همین فواصل طراحی شدند و وضوح و کنتراست خودشان را در فواصل خیلی کم نگه میدارند. معمولا لنزهای ماکرو با فواصل کانونی 60 میلی متر به بالا و حتی تا 180 میلی متر ساخته می شوند که به معنای بزرگنمایی بسیار بالا برای هر چیز کوچکیست که قصد عکاسی از آن را دارید.

بخاطر همین بزرگنمایی، عمق میدان لنز های ماکرو بسیار کم است حتی با دیافراگم F/8 یا F/11 عمق میدان بسیار کم است بخاطر همین معمولا عکاسان ماکرو از دیافراگم های بالا با استفاده از نور فلش برای گرفتن عکس استفاده می کنند.

لنز های ماکرو فقط برای عکسبرداری حشرات و قطرات آب نیستند و برای عکاسی محصول فوق العادن. حتی این لنزها برای گرفتن پرتره ها نیز خوب هستند به شرطی که بخواید جزئیات بسیار زیادی از صورت را ضبط کنید در سینما از لنز های ماکرو برای گرفتن نماهای کلوزاپ از چشم، قطرات آب و سایر چیزهای کوچک برای فضا سازی استفاده می شود.

لنز های سینمایی، مناسب برای داستانگویی

معمولا در سینما ترجیح میدهند که از لنزهای پرایم استفاده کنند و از یک سری لنز در فواصل کانونی مختلف استفاده می شود تا میزان شارپنس یکسانی ثبت شود.مهمترین ویژگی لنز های سینمایی در کالکشن آن هاست و باید مجموعه لز ها عملکرد یکسانی از منظر اپتیکی در فواصل کانونی مختلف نشان دهد. شما می توانید با استفاده از لنز های عکاسی نیز فیلمبرداری کنید خیلی از فیلم هایی که میبینید حتی در سینمای هالیوود نیز در بخشی از آن از فیلم های عکاسی استفاده شده است اما این لنز های برای اینکار طراحی نشده اند در بالا درباره بخشی از محدودیت لنزهای زوم عکاسی در فیلمبرداری نوشتم یکی دیگر از مشکلات بزرگ لنز های عکاسی در فیلمبرداری، فوکوس کشیست در سینما فوکوس به صورت دستی کشیده می شود بخاطر همین لنز های سینمایی، رینگ های مخصوص خود را روی لنز دارند که به وسیله فوکوس کش الکترونیک یا دست به نرمی این اتفاق بیفتد و از طرف دیگر معمولا رینگ های فوکوس بسیار بزرگ تری نسبت به لنز عکاسی دارند تا بتوانند با جزئیات خیلی بیشتری نقاط مختلفی را فوکوس کنند.

نفس نکشیدن لنز، نداشتن ابیراهی نوری، و شکل تصویری یکسان در مجموعه لنز ها مهمترین ویژگی های لنز های سینماییست هرچند که بعضی فیلمسازان مثل ارسون لوز فقط  از یک لنز 18.5 میلی متر در کل فیلم استفاده کرده اند و خیلی از فیلمسازان دیگر نیز انتخاب محدودی در فواصل کانونی مختلف انجام می دهند با اینحال به طور کلی بریا ساخت فیلم از دو لنز واید، یک لنز نرمال و یک تله استفاده می شود.

تی استاپ و اف استاپ

دیافراگم لنز های سینمایی برخلاف لنز های عکاسی به صورت دستی کنترل می شود و معمولا به جای اعداد F  از اعداد T  استفاده می کنند. به طور خلاصه دو لنز با دیافراگم یکسان یک میزان نور ورودی به دالخ سنسور ندارند اما دو لنز از یک برند با T  یکسان یک میزان نور ورودی به دوربین منتقل می کنند که این می تواند به نوردهی و نورسنجی در ضبط فیلم کمک کند.

نفس کشیدن لنز

لنز های سینمایی معمولا فریم های بسیار بادوامتر و بعضا فلزی دارند و استقامت بسیار بالاتری نسبت به لنز های عکاسی دارند. لنز های سینمایی بعضا دهنه های 114 میلی متری دارند که به معنای این است که رینگ فوکوس های بسیار طولانی دارند و از طرفی این لنز ها در فوکوس کشیدن نفس نمی کشد. نفس کشیدن را می توانید در لنز های عکاسی ببینید فقط کافیست رو یک نقطه فوکس کنید سپس نقطه فوکوس را تغییر داده و متوجه می شوید کمی لنز به داخل زوم می کند و پرسپکتیو تغییر می کند. لنز های سینمایی معمولا برای حذف این خطای اپتیکی طراحی شده اند.

لنز های زوم سینمایی یا پرایم

لنز های زوم سینمایی معمولا قیمت های بسیار بالایی دارند و در هنگام زوم کردن نقطه فوکوس را از دست نمی دهند از طرفی لنز های پرایم سینمایی، دیافراگم های بازتری دارند که برای جداکردن سوژه بسیار مناسب است.

نتیجه گیری

لنز فقط یک ابزار فنی نیست بلکه شیوه دیدن جهان است بخاطر همین قیمت مهمترین چیز نیست. دید شما مهتر از هر گونه لنزیست اینکه سبک خاص عکاسی و فیلمبرداری خود را داشته باشید و بدانید هر لنز چه کاری انجام می دهد چه جایی و برای چه کاری مناسب است به مراتب ارزشمندتر از قیمت تمام شده لنز است. حتی برای فیلمبرداری مستند و فیلم خود نیز نیازمند لنز های مخصوص سینمایی نیستید و می توانید با لنز های عکاسی خود آزمایش کرده و نماهای دیدنی ثبت کنید.

لنز های واید فضا را گسترش می دهند و بیننده را به دل محیط می کشد لنز های  تله فاصله را فشرده و سوژه را ایزوله می کند.لنز های زوم انعطاف و سرعت می دهد و لنزهای تیلت شیفت باعث درست شدن پرسپکتیو می شوند. دانستن این اصول به شما کمک می کند که احساسی که می خواهید را داخل نما یا عکس خود منتقل کنید چرا که عکاسی و فیلمبرداری فراتر از تمرین های تکنیکیست بلکه درباره این است که چگونه بیننده باید زمان، فاصله، صمیمیت و معنا را تجربه کند.