در نوشته های قبلی سعی کردم مفاهیم پایه عکاسی را به صورت جامع و کامل بهتون آموزش بدم در این مطلب سراغ مهمترین مفهوم اپتیکی که بدرد عکاسی شما میخورد میرویم یعنی دیافراگم.

شاتر و ایزو دو مفهومی هستند که از طریق دوربین کنترل می شوند و میزان نوردهی به سنسور و تقویت کردن سیگنال را تعیین می کنند اما دیافراگم مفهومی مختص لنز شماست هرچند که به احتمال زیاد برای کنترل کردن آن باید از دوربین اقدام کنید.

دیافراگم خلاقانه ترین انتخاب عکاسی شماست در هر عکسی که میگیرید دیفراگم انتخابی شما سه چیز را تعیین می کند، اول اینکه یک عکس چقدر روشنه، دوم اینکه چه میزان از عمق تصویر به وضوح ثبت بشه و سوم اینکه نواحی خارج از فوکوس به چه صورت ثبت بشند. از این منظر دیافراگم مهمترین تاثیر را در عکس نهایی شما دارد و سعی میکنم در این نوشته مفاهیم مربوط به آن را به صورت کاربردی به شما توضیح بدم.

دیافراگم چیست؟

داخل لنز شما چند تیغه نازک است که به صورت دایره ای یا چند ضلعی روی هم بسته می شوند و سوراخی را تشکیل می دند. این سوراخ را دیافراگم می نامند هرچقدر بازتر باشد نور بیشتری وارد می شود و دیافراگم بسته تر نور کمتری را به سنسور یا فیلم می رساند.

در نوشته شبکیه چشم توضیح دادم که چشم انسان نیز مکانیزمی شبیه دیافراگم دارد و مردمک نقش ان را ایفا می کند.وارد یک اتاق تاریک بشید و مردمک شما باز میشود و با ورود به محل روشن آن ها بسته می شند. دیفراگم لنز دقیقا همینکار را برای سنسور دوربین شما می کند وقتی آن را روی نمره های F پایین مثل F/2 یا F/1.4  میگذارید مردمک لنز به طور کامل باز شده است و وقتی روی F/11 یا F/16  قرار میدهید مردمک یا دیافراگم لنز تقریبا بسته شده است.

جنس  تیغه دیافراگم لنز

دیافراگم لنز از جنس های مختلف تیغه ساخته می شود که اولین عامل کیفیت تیغه دیافراگم قیمت لنز است. البته عوامل مکانیکی و اپتیکی نیز می توانند در جنس تیغه نقش داشته باشند اما به طور کلی تیغه های دیافراگم باید خیلی نازک باشند تا به سرعت حرکت کنند و شکل دایره ای و تمیز را بدون گیر کردن دربیاورند.

سبک بودن همراه با استحکام اولین ویژگی های تیغه دیافراگم است چرا که موتور های لنزم عمولا موتور های کوچکی هستند و باید بتوانند سریع آن ها را باز و بسته کنند و از طرفی باید محکم نیز باشند تا در طول زمان خم نشود یا تغییر شکل ندهد بخاطر همین از فلزاتی مثل فولاد فنری یا استیل ضد زنگ در اسخت تیغه ها استفاده می شود. آلومینیوم هم در لنز های ارزان استفاده می شود.

نکته دوم در جنس تیغه دیافراگم، مقاومت در برابر سایش و اضطکاک است تیغه ها دائم روی هم سر می خورند و اگر جنس نامناسب باشد با گذشت زمان روی هم سایش پیدا می کنند و حتی ممکن است از کار بیفتند.

عامل مهم بعدی در انتخاب بدنه تیغه جلوگیری از بازتاب نور است تیغه ها در مسیر نور قرار دارند و اگر سطحشان براق یا بازتابنده باشد باعث فلر، کاهش کنتراست و لکه های نوری در عکس می شود پس ماده ای انتخاب می شود که بتوان آن را مات کرد یا روی آن پوشش ضد بازتاب اعمال کرد.

لنز های گران تر بدنبال این هستند که لنز ها کامل نرم و بی صدا روی هم حرکت کنند بخصوص در لنز های فیلمبرداری  نرم بودن اهمیت بیشتری نسبت به عکاسی دارد و لنز های ارزان تر هم برای کاهش وزن و اینرسی از آلومینیوم یا مواد کامپوزیتی استفاده می کنند با وجود اینکه ماندگاری و کیفیت کمتری دارند.

همانطور که گفتم هزینه تولید مهمترین عامل در انتخاب جنس بدنه دیافراگم است فولاد های ویژه و پوشش های ضد اصطکاک گران تر هستند پس لنز های حرفه ای بخصوص لنزهای سینمایی بیشتر از آن ها استفاده می کنند.

یکی دیگر از عوامل مهم در جنس تیغه دیافراگم پایداری در دماهای مختلف است چرا که گرما و سرما می توانند باعث تغییر شکل تیغه ها و گیر کردن آن ها بشود که برخی از مواد مثل فولاد فنری عملکرد بسیار خوبی در این زمینه دارند.

یک راه خوب برای اینکه مطمئن شید لنز شما کیفیت تیغه های دیافراگم مناسب داره اینه که حتما لنز های معتبری مثل کنون، نیکون، سونی، تامرون، سیگما و سایر محصولات و برند های آشنا که در بازار ایران نیز به وفور هستند استفاده کنید.

لنز های سری L کنون، و سری S  نیکون  و سری G  سونی از فولاد فنری بسیار دقیق ساخته شده اند که می توانند کیفیت بالای اپتیکی را همراه با کیفیت بالای متریال خدمت شما عرضه کنند.حالا که بخش جنس تیغه بدنه تمام شد بریم سراغ مبحث اف استاپ ها، البته درباره خرید لنز و دوربین دست دوم راهنمای جامعی براتون نوشتم حتما قبل از خریداری این اجناس آن ها را مطالعه کنید.

اف استاپ شماره های دیافراگم

دوربین ها، عدد دیافراگم را به میلی متر نشان نمیدند بلکه به صورت اعداد F مثل 1.4، 2، 2.8، 4، 5.6  می دهند که هر کدام این ها را اف استاپ می نامند.هرچقدر عدد اف پایینتر دهنده دیافراگم بازتر و بر عکس. به این معنا که دیافراگم لنز در اف 2 بازتر از اف 2.8 هست.

در حقیقت عدد F بیانگر یک نسبت است که از تقسیم قطر خروجی لنز به میزان موثر بازگشودگیست.برای مثال در لنز 135 میلی متر در دیافراگم 2.8 میزان بازگشودگی موثر حدود 48 میلی متر است و در لنز 24 در دیافراگم 2 میزان بازگشودگی دوازده میلی متر است. البته شما در حین عکاسی و فیلمبرداری نیازمند محاسبه کردن گشودگی موثر نیستید این نکته رو گفتم که بدونید اعداد دیافراگم به صورت تئوری از کجا نشات میگیرند.

هر استاپ دیافراگم میزان نور ورودی را نصف می کند استاپ اول دیافراگم 1 میباشد سپس به صورت تصاعد هندسی 1.4،2، 2.8، 4، 5.6، 8، 11، 16، 22 و حتی بالاتر می رود. به این معنا که تغییر دیافراگم از 2.8 به 4 میزان نور ورودی را نصف و بر عکس آن میزان نور ورودی را دوبرابر میکند.

معمولا لنزهای عکاسی با F/2.8 شروع می شوند و لنز های واید پرایم معمولا F 1.4 دارند.لنز های زوم پرایم معمولا با نیم استاپ بالاتر F 1.4  یعنی از F 1.8 شروع می شوند. بعضی لنز های خاص برای ایجاد عمق میدان خیلی کم از دیافراگم 1.2 شروع می شوند مثل لنز Canon Ef 85 یا sigma 35mm art .

حتی ممکن است دهانه موثر از قطر ورودی لنز بیشتر باشد که این به معنای این است که دیافراگم لنز زیر یک است لنزی مثل لنز Nikon Z 58 با دیافراگام 0.95 شروع می شود و قطر موثر دیافراگم آن 61 میلی متر است.با اینحال این لنز ها لنزهای بسیار خاص محسوب می شوند و بدرد شرایط خاص برای عکاسی با نور کم یا نیاز به بیش از حد جداکردن سوژه از پس زمینه  میخورد.

دوربین های مدرن اجازه تغییر دیافراگم را در یک سوم استاپ یا نیم استاپ می دهند بخاطر همین شما بین نتایج اصلی نتایجی مانند F/3.2 یا F/6.3 را نیز می بینید.نیم استاپ دیافراگم میزان نور ورودی را حدود 30 درصد یا به طور دقیق تر 29.3 دهم درصد کم و یا زیاد میکنه و یک سوم استاپ نور را حدود 20 درصد یا دقیق تر 2.6 دهم درصد کم یا زیاد می کند. نیاز به حفظ کردن این اعداد نیست فقط کافیه بدونید هر استاپ تغییر دیافراگم در آن تصاعد هندسی نور را نصف می کند سپس میتوانید به راحتی در حین تمرین عدد دیافراگم مناسب را تعیین کنید.

دیافراگم در مثلث نوردهی

دیافراگم، شاتر و ایزو سه جز اصلی مثلث نوردهی هستند با اینحال میتوانید وضعیت های متفاوتی با تغییر هرکدوم از این ها ایجاد کنید و یک میزان روشنایی در نهایت بگیرید. می توانید با باز کردن دیافراگم، سرعت شاتر را بالا برده یا ایزو را پایین بیاورید تا افزایش نور را جبران کنید و در هنگام بستن دیافراگم میتوانید سرعت شاتر را کمتر کرده یا ایزو را بیشتر کنید تا به یک میزان نور برسید.

در ابلا اشاره کردم که دیافراگم بزرگترین تاثیر را در عکس نهایی شما دارد در نتیجه شما باید در ابتدا آن را انتخاب کنید، دیافراگم تعیین میکنه میزان عمق میدان و وضوح تصویر شما چقدر باشه و با بستن دیافراگم میزان عمق میدان بیشتر شده و با باز کردن آن سوژه از بک گراند جدا می شود. مگر در مواقعی که قصد بیان حرکت با سرعت شاتر را دارید همیشه در ابتدا دیافراگم را تنظیم کنید و متناسب با آن سرعت شاتر و ایزو را بسنجید.

همه دوربین ها حالت اولویت دیافراگم دارند می توانید خیلی راحت دوربین را در این حالت بگذارید و با انتخاب دیافراگم، دوربین شما به طور اتومات شاتر و ایزو را انتخاب کند.

عمق میدان تصویر

مهمترین تاثیر دیافراگم بر عمق میدان است. عمق میدان نشان دهنده میزان فاصله ایست که عقب و جلوی نقطه فوکوس شما در وضوح قرار دارد. دهنه های باز مثل F/2 عمق میدان های کم ایجاد می کنند و فقط بخش کوچکی از تصویر وضوح کافی دارد و باقی موارد جلو و عقب نقطه فوکوس محو می شود. دیافراگم های بسته مثل F/11 یا F/16  عمق میدان های زیاد ایجاد می کنند و بخش بزرگی از صحنه فوکوس خواهد بود.

بعد ها درباره عمق میدان در عکاسی و سینما و روند تکامل آن به طور کامل براتون خواهم نوشت اما زیبایی شناسی انسان از عمق میدان در طول تاریخ عکاسی و فیلمبرداری دستخوش تغییرات زیادی بوده است و اعلام اینکه عمق میدان کم بهتر است یا زیاد حرف درست و دقیقی نیست بخاطر همین خودتون را محدود به احکام غیر علمی نکنید بخاطر همین مهمترین نکته این است که بتوانید با دیافراگم های باز و بسته عکس های مناسب بگیرید و متناسب سلیقتون استایل شخصی عکاسی خود را بسازید.

با این وجود در دنیای امروز بیشتر عکس های پرتره با  دیافراگم های باز مثل 1.4، یا 2 گرفته می شود تا بتوانند پشت صحنه را تا حد ممکن محو کنند امروز در سینما سعی بر اینه حتی تصاویر واید نیز با عمق میدان های کم گرفته بشه و سوژه از محیط تا حد ممکن جدا بشه و توجه بیننده بر روی نقطه هایی که کارگردان میخواد ثبت بشه.

در عکاسی منظره و معماری معمولا هدف عمق میدان بالاست چرا که عکاس معمولا میخواد تمام بافتار ساختمانی و منظره را با دقت و وضوح مناسب ثبت کند.

عمق میدان در حقیقت میزان انتقال از وضوح به نرمی تصویر است با بازکردن دیافراگم با سرعت پس زمینه محو می شود و البته با بستنش واضح شدن با آن سرعت اتفاق نمی افتد. البته دیافراگم تنها عامل موثر بر عمق میدان نیست، فاصله سوژه از لنز، اندازه سنسور، و اندازه فاصله کانونی لنز نیز بر عمق میدان موثر است که همه این ها را با دقت مورد بررسی قرار خواهیم داد.

پیشنهاد دیدن: جهنم تولید، اینک آخرالزمان

بوکه، محصول عمق میدان کم

بوکه، اصطلاحی که عکاسها عاشق آن هستند و برای بهتر ثبت کردن آن حاضرند لنز های گرانتری تهیه کنند.به طور ساده بوکه به معنای نحوه ثبت نور های پس زمینه در دیافراگم های باز است لنز های مختلف شکل های متفاوتی از بوکه تولید میکنن و لزوما دو لنز با فاصله کانونی یکسان در F/2.8 یک بوکه ایجاد نمیکنند. شکل بوکه ها ممکن است بیضی یا دایره یا توخالی یا شکل های دیگر باشد نوع لنز و تعداد و کیفیت تیغه ها تاثیر نهایی را بر کیفیت بوکه دارد. عکاس های حرفه ای معمولا به دنبال بوکه های دایره ای شکل با لبه های نرم هستند لنز های ارزان ممکن است لبه های تیز یا خطوط در هم و یا حتی شکل های چند ضلعی درست کنند با اینحال شکل بوکه نیز می تواند توسط عکاس به عنوان استایل هنری مورد استفاده قرار گیرد. بعضی لنز های آنالوگ ساخت شوروی شکل بوکه های خاصی تولید میکنند که همچنان عکاسان بدنبال آن هستند.

برای دانستن شکل بوکه لنزتان فقط کافیست عکاسای خیابانی بخصوص در شب بکنید سوژه ای را در جلوی لنز فوکوس کرده و ببینید نور مغازه ها و خیابان و چراغ قرمز چجور بوکه ای روی عکس شما تشکیل می دهند. البته بوکه فقط مرتبط با شب نیست و در روز بدلیل هر منبع نوری می تواند شکل بگیرد. در دیافراگم های مختلف بدنبال ثبت بوکه باشید و شکل آن را بررسی کنید.

دهنه لنز و فاصله کانونی

در بالا اشاره کردم که دهنه لنز فقط تعیین کننده عمق میدان نیست و فاصله کانونی لنز و فاصله سوژه از لنز نیز بر روی آن تاثیر می گذارد. افزایش فاصله کانونی لنز میزان جدایی سوژه را بیشتر می کند بخاطر همین یک لنز 135 میلی متر در F/2  به مراتب میزان جدایی بیشتری نسبت به لنز 24  میلی متر در F/2 ایجاد می کند هرچند تاثیر آن نیازمند بحث بیشتریست که در رابطه با لنز ها به طور مفصل به آن خواهم پرداخت.

اما به طور کلی اگر بیشترین میزان جدایی سوژه از محیط را می خواهید سراغ لنز های تله تر با فاصله کانونی بالاتر بروید، اگر مشکل مالی ندارید لنزی با تعداد تیغه های بیشتر انتخاب کنید و تا جای ممکن دهنه لنز را باز کرده تا بیشترین میزان جداشدگی ایجاد شود.

یک نکته مهم که باید به آن دقت کنید این است که معمولا هر لنز یک نقطه بهینه برای بهترین عملکرد اپتیکال را دارد و دهنه های خیلی باز و بسته معمولا مشکلات اپتیکی را بیشتر می کنند به عنوان یک قاعده کلی معمولا لنز ها در دو و سه استاپ بالاتر از بیشترین میزان بازگشودگی دهنده خود بهترین عملکرد اپتیکی را دارند یعنی لنزی که بیشترین بازشدگی آن F/1.4 است در F/2.8 و F/4 بهترین عملکرد خود را نشان می دهد.

دهنه های بسته لنز معمولا باعث ایجاد پراش می شود بخاطر همین از عکاسی بر F/22 خودداری کنید چرا که باعث می شود نور به مانند موج عمل کرده و با خود تداخل کند که نتیجه آن کم شدن وضوح و شارپنس است که با وجود اینکه عمق میدان بالایی میگیرید اما المان های موجود در عکس بافتار خوبی ثبت نمی کنند.

معمولا در عکاسی منظره از F/8 یا F/11  استفاده کنید و عمق میدان را بابافتار عکس به یک تعادل خوبی برسونید. تا جای ممکن از عکاسی دهنده باز جلوگیری کنید مگراینکه بخواهید تا حد ممکن سوژه را از محیط جدا کنید یا با حجم نور خیلی کمی مواجه هستید.

دیافراگم لنز های زوم و پرایم

لنز های مختلف حداکثر بازگشودگی متفاوت دارند یک لنز سریع پرایم ممکن است دیافراگم F/1.4 یا حتی در مواقع خاص F/0.95  داشته باشد که بسیار مناسب عکاسی در نور کم و جدا کردن سوژست.شما با لنز های خاص می توانید مردمک چشم را فوکوس کرده و حتی مژه سوژه را در محوی قرار بدید با اینحال لنز های زوم معمولا با F/2.8 شروع می شوند و لنز هایی زوم که فواصل کانونی طولانی تری را پوشش می دهند معمولا با F/4 یا F/5.6  شروع می شوند که نتیجه آن این است که نور کمی به دوربین شما وارد شده و ممکن است نویز در تصویر شما ایجاد شود.

بعضی لنز های زوم ممکن است در فواصل کانونی مختلف حداکثر گشودگی متفاوتی داشته باشند مثلا در فاصله کنونی 150 میلی متر حداگثر گشودگی 5.6 باشد و در 400 میلی متر این به 6.3 برسد بخاطر همین لنز های زوم قطعات الکتریکی حساستری نسبت به لنز های پرایم دارند و نگهداری سخت تری نسبت به لنز های پرایم دارند.

دونستن حداکثر گشودگی باعث می شود شما بدانید چه لنزی برای چه موقعیتی و چه دوربینی مناسب است برای مثال اگر لنز شما حداکثر گشودگی 5.6 دارد به این معناست که بدرد عکاسی و مهمتر از آن فیلمبرداری در شب نمیخورد مگراینکه با دوربین هایی با پیکسل های بزرگ و رزولیشن کم ترکیب شود تا با ایزوی بالاتر جلوی نویز گرفته شود.

دیافراگم در مقابل T-stop

لنز های عکاسی از مفهوم دیافراگم استفاده می کنند و لنز هیا سینمایی به جای دیافراگم از T-stop  استفاده می کنند. به طور کلی تفاوت آن ها این است که دو لنز با دیافراگم یکسان یک میزان نور ورودی به سنسور را ندارند شما دو لنز مختلف کنون مثلا 50 یا 85 میلیمتر را در F /2.8  قرار بدید به احتمال زیاد یک میزان نور به سنسور شما وارد نمی شود اما لنز های سینمایی در یک T یک میزان یکسان نور وارد سنسور میکنند. البته T Stop  بیشتر برای فیلمبرداری مورد استفاده قرار می گیرد و در آینده درباره این مسئله برای شما عزیزان خوهم نوشت.

انتخاب دهنه مناسب برای سناریو های مختلف

اگه بخوایم به طور خلاصه تمام نکات بالا را تبدیل به یک دستور العمل شروع برای شما علاقمندان به عکاسی بکنم باید بگم که سعی کنید تا جای ممکن در دیافراگم های مختلف باز و بسته عکس بگیرید و آن ها را با دقت مورد بررسی قرار بدید.در پرتره سعی کنید تا جای ممکن با دیافراگم های باز مثل F/2 یا F/2.8  عکس بگیرید تا میزان فوکوس خود را به دقت بتوانید تنظیم کنید. برای عکاسی منظره خیابانی از F/4 و F/5.6 استفاده کنید و بافتار ثبت شده در عکس را به دقت بر روی مانیتور بررسی کنید.

معمولا در عکاسی خیابانی از F/4  استفاده می شود تا با سرعت سریع بتوان روی نقطه مورد نظر فوکوس کرد و حرکت سوژه بدون مشکل بر روی دوربین ثبت شود.

نتیجه گیری: ساختن شهود نسبت به دیافراگم

هدف نهایی این است که مفهوم دیافراگم را یاد بگیرید و بتوانید از آن برای درست کردن سبک مخصوص عکاسی خود استفاده کنید و برای رسیدن به آن سبک نیازمند گرفتن عکس های زیادی هستید. باید دیافراگم از عدد روی مانیتور دوربین تبدیل به یک تصویر ذهنی زنده شود و قبل از گرفتن عکس بدانید برای این صحنه و برای این موقعیت چه میزان محو شدگی پس زمینه و چه مقدار عمق میدان نیاز دارید و متناب با میزان نور یک دیافراگم مثل F/8 را انتخاب کنید. رسیدن به این حس جز با تمرین و عکس گرفتن ممکن نیست.

برای یادگیری نیازمند لنز های گران نیستید حتی با لنز های ارزان دوربین های سنسور کوچک نیز می توانید تست کنید و یاد بگیرید. یک سوژه انتخاب کنید و از آن با تمام دیافراگم های موجود در لنزتا از بازترین تا بسته ترین عکس بگیرید سعی کنید خام عکس بگیرید تا بیشترین میزان کیفیت ممکن را داشته باشید و آن ها را روی مانیتور کامپیوتر بررسی کنید سوژه را به لنز نزدیک کنید و از آن دور کنید با عمق میدان کم و زیاد عکس بگیرید حتی دیافراگم بسته کامل عکس بگیرید تا متوجه تغییر بافتار بخاطر پراش نوری شوید فقط با این تمرین می توانید وضوح و حال و هوای کلی عکس را با تغییر دیافراگم کشف کنید.بهتر است برای ترمین دیافراگم شاتر را ثابت نگه دارید و فقط با ایزو تغییر نوردهی ایحاد کنید اگر لنز زوم دارید در فواصل کانونی مختلف تست کنید و اگر لنز واید دارید از آن برای گرفتن کلوزآپ نیز استفاده کنید.

دیافراگم فقط یک تنظیم فنی نیست یکی از اصلی ترین ابزارهای شما برای خلق حس و حال در عکس است.دیافراگم های باز سوژه را جدا و فضای عکس را صمیمی تر می کنند. دیافراگم های بسته ساختار کامل صحنه را آشکار می کنند و چشم را دعوت به گردش در تمام تصویر میکند. امیدوارم این نوشته راهنمای خوبی برای شما دوستان برای فهمیدن مفهوم دیافراگم بوده باشد و بتونه شما را برای گرفتن عکس های خوب کمک کند.